Mỗi năm ngành chăn nuôi thải ra môi trường khoảng 61 triệu tấn chất thải rắn và trên 304 triệu m3 nước thải, nhưng trong đó chỉ có 20% được xử lý, tái sử dụng vào sản xuất, sinh hoạt. Làm cách nào để giải bài toán môi trường chăn nuôi đang là câu hỏi lớn

Báo động về ô nhiễm môi trường chăn nuôi

Theo ước tính của Cục Chăn nuôi (Bộ NN&PTNT), mỗi năm có trung bình 61 triệu tấn chất thải rắn và trên 304 triệu m3 nước thải chăn nuôi được thải ra. Trong đó, chỉ có khoảng 20% được xử lý, tái sử dụng (làm khí sinh học, ủ phân phục vụ cây trồng, nuôi giun, cho cá ăn…). Còn lại phần lớn được thải ra môi trường  gây lãng phí và ô nhiễm nghiêm trọng.

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, trước hết là do phương thức chăn nuôi chủ yếu vấn là nhỏ lẻ, trong khi đó tổng đàn gia súc, gia cầm của Việt Nam rất lớn. Bên cạnh đó, do chăn nuôi tự phát còn nhiều, chưa có quy hoạch nên việc xả thải chăn nuôi chưa được quản lý tốt. Về công nghệ chăn nuôi cũng như công nghệ xử lý môi trường chưa đáp ứng được tốc độ phát triển chăn nuôi.

Trong khi thực tế chưa có các chính sách cụ thể hoặc có nhưng chưa triển khai được do không phù hợp thực tế để giúp các trang trại chăn nuôi xử lý chất thải. Thị trường tiêu thụ các chế phẩm được xử lý chưa có hệ thống; công tác quản lý, tuyên truyền còn hạn chế, diện tích đất chăn thả hộ gia súc lớn hạn hẹp, không có quy hoạch (nhất là chăn nuôi trâu, bò, dê, cừu…) khó đầu tư cho việc xử lý chất thải.

Một số nguyên nhân khác như nhận thức về sự cần thiết chuyển đổi sang phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn, trong đó có chăn nuôi của các doanh nghiệp, chủ trang trại, nhất là người nông dân còn chưa đầy đủ. Các mô hình kinh tế tuần hoàn ứng dụng khoa học và công nghệ cao ở Việt Nam hầu hết còn chưa phổ biến, chỉ áp dụng hạn chế trong một số lĩnh vực, một số doanh nghiệp.

Những ảnh hưởng trực tiếp của các loại chất thải (rắn, lỏng, khí…) từ chăn nuôi làm ô nhiễm nghiêm trọng đến môi trường sống, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng, đặc biệt những vùng chăn nuôi lớn, mật độ chăn nuôi cao. Ngoài ra, đây còn là lý do bùng phát dịch bệnh, nhất là bệnh truyền lây giữa người và động vật (bệnh dại, nhiệt thán, cúm, liên cầu khuẩn, uốn ván…) trực tiếp ảnh hưởng đến con người. Bên cạnh đó, chất thải còn gây hiệu ứng nhà kính, nhất là ở các khu đô thị, chung cư hiện nay đang phát triển rất nhanh.

Cần chính sách ưu tiên mô hình chăn nuôi tuần hoàn

Lâu nay, lời giải cho bài toán xử lý môi trường chăn nuôi luôn làm khó các địa phương. Để giải bài toán môi trường trong chăn nuôi, trước hết cần rà soát, quan tâm hơn đến các chế độ chính sách về môi trường để đảm bảo tính khả thi, phù hợp tổ chức triển khai đồng bộ hiêu quả. Song song với đó, cần xử lý nghiêm những tổ chức, cá nhân chăn nuôi vi phạm trong lĩnh vực môi trường. Nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp, cơ sở chăn nuôi về việc tuân thủ pháp  luật, đảm bảo xử lý môi trường, an toàn dịch bệnh khi tham gia vào quá trình chăn nuôi hoặc xây dựng cơ sở sản xuất giết mổ, sơ chế, chế biến.

Cùng với đó, đẩy nhanh tiến độ ứng dụng chăn nuôi công nghệ cao trong xu thế hội nhập thế giới trong đó ưu tiên tập trung nguồn lực, nhân lực cho các doanh nghiệp xây dựng liên kết chuỗi.

Hiện nay kinh tế tuần hoàn trong đó có  ngành chăn nuôi đã và đang được quan tâm, chính quyền và người dân cùng chung tay thực hiện, đây cũng là quy luật, bước đi tất yếu để chăn  nuôi phát triển hiệu quả, bền vững.

Trên thực tế, đã có nhiều doanh nghiệp, cơ sở chăn nuôi lớn áp dụng mô hình này và cho kết quả tích cực. Trong đó, có thể kể đến như trang trại chăn nuôi của Công ty T&T 159 tại Hoà Bình (sử dụng toàn bộ chất thải phân bò để tái chế phục vụ cây trồng); các cơ sở chăn nuôi lợn lớn (như Dabaco, CP, Mavin…) sử dụng chất thải dùng làm khí ga, tái chế các loại sản phẩm phụ (lông da, sừng móng …) phục vụ trong chăn nuôi và tiết kiệm chi phí; Hợp tác xã Hoàng Long, Hợp tác xã Hoà Mỹ (Hà Nội) gần như tạo chuỗi khép kín và sử dụng phần lớn các chất thải để tái sản xuất phục vụ ngay trong chăn nuôi, vừa tiết kiệm chi phí, vừa nâng cao hiệu quả chăn nuôi.

Hiện Luật Chăn nuôi có hiệu lực từ 2020 và Bộ NN&PTNT và các Bộ, ngành liên quan đã có nhiều Thông tư, văn bản hướng dẫn về phát triển chăn nuôi gắn với xử lý môi trường rất cụ thể, sẽ là cơ sở để các địa phương quan tâm chỉ đạo các doanh nghiệp, cơ sở chăn nuôi tuân thủ theo quy định của Pháp luật.

Ngoài ra, Thủ tướng Chính phủ đã có Quyết định 1520/QĐ/TTg (ngày 6/10/2020) phê duyệt Chiến lược Phát triển chăn nuôi giai đoạn 2022 – 2030, tầm nhìn đến năm 2045 trong đó có yêu cầu phát triển công nghiệp chuồng trại và xử lý chất thải chăn nuôi. Đây là cơ sở để các địa tập trung triển khai thực hiện, sẽ mở ra một hướng mới cho chăn nuôi phát triển theo hướng kinh tế tuần hoàn, trong đó có việc vận hành tái chế chất thải chăn nuôi, khắc phục nhanh tình trạng ô nhiễm môi trường.

Nguồn: TS Nguyễn Ngọc Sơn – kinhtedothi.vn